Gatunki inwazyjne obce

Co to jest gatunek obcy inwazyjny (IGO)? 

Jest to gatunek (roślin, zwierząt, grzybów i innych organizmów) o obcym pochodzeniu, pierwotnie niewystępujący w danym kraju, który znalazł się na tym obszarze za sprawą człowieka. Gatunek obcy inwazyjny mógł zostać przywieziony do kraju celowo lub przypadkowo. Rośliny inwazyjne często charakteryzują się takimi cechami jak: szybki wzrost, intensywne rozmnażanie, wysoka wydajność nasion oraz zdolność do efektywnego rozprzestrzeniania się i szybkiej regeneracji.

Znalezienie się gatunku inwazyjnego w otoczeniu dla niego nowym, ma niekorzystny wpływ na to środowisko, prowadzi do strat ekonomicznych i zagrożenia dla zdrowia ludzi

Gatunki roślin obcego pochodzenia można podzielić na archeofity, które zasiedliły dany obszar przed rokiem 1492 (lub 1500), oraz kenofity (gatunki trwale zadomowione) i efemerofity (gatunki przejściowo występujące w ekosystemie), które pojawiły się później.

Gatunki roślin inwazyjnych obcych w Polsce – przykłady

Gatunki inwazyjne — zagrożenie 

Inwazyjne gatunki obce (IGO) negatywnie wpływają na środowisko, ograniczając występowanie lub eliminując populacje rodzimych gatunków. Dzieje się to m.in. poprzez zajmowanie ich siedlisk, rywalizację o zasoby, oddziaływanie allelopatyczne, czy przyczynianie się do rozprzestrzeniania patogenów, co zakłóca równowagę całego ekosystemu.

Zagrożenie ze strony IGO jest wieloaspektowe, a problem ten znany jest od wieków. W ostatnich dekadach zwiększa się świadomość ich obecności i szkodliwości, co skutkuje wprowadzaniem kolejnych regulacji prawnych mających na celu ograniczenie ich rozprzestrzeniania się.

Czy gatunki inwazyjne mogą być niebezpieczne dla ludzi?

Tak, gatunki te mogą być niebezpieczne dla ludzi. Przykładem może być Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi), Barszcz Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum). Soki tych roślin zawierają wysokie stężenie furanokumaryn, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Substancje te mogą wywoływać oparzenia o wszystkich trzech stopniach, a także inne objawy ogólnoustrojowe.

Oparzenia rozwijają się pod wpływem promieniowania UV, które inicjuje reakcję chemiczną w skórze. Czas wystąpienia reakcji wynosi zazwyczaj od 15 minut do 2 godzin i zależy od takich czynników jak nasłonecznienie, wilgotność i temperatura otoczenia. W okresie kwitnienia tej rośliny wystarczy znaleźć się w jej pobliżu, żeby doznać poparzeń. Oparzeniom często towarzyszy tworzenie się blizn, a w ciężkich przypadkach, przy braku odpowiedniego leczenia, może dojść do amputacji poparzonych kończyn. Po dostaniu się do organizmu furanokumaryny mogą działać kancerogennie, prowadzić do wad rozwojowych płodu oraz uszkodzeń oczu, w tym trwałej utraty wzroku.

barszcz sosnowskiego rosnący na łące, w początkowym okresie kwitnienia. W oddali widoczne pola uprawne, zagajnik, las. Widoczne jest również niebo.
Barszcz Sosnowskiego jest rośliną zagrażającą zdrowiu i życiu. Źródło: Wikipedia

Jak prawo chroni przed rozprzestrzenianiem gatunków inwazyjnych obcych w środowisku?

Unijne Rozporządzenie w sprawie gatunków obcych inwazyjnych – rozporządzenie UE nr 1143/2014R reguluje kwestie związane z zapobieganiem, minimalizowaniem i zarządzaniem rozprzestrzenianiem się inwazyjnych gatunków obcych w krajach Unii Europejskiej.

  • Lista gatunków inwazyjnych jest regularnie aktualizowana. Wszelkie działania związane z ich wprowadzaniem, hodowlą, sprzedażą czy uwalnianiem do środowiska są zakazane.
  • Państwa członkowskie zobowiązane są do opracowywania planów działania, w tym strategii zapobiegania i usuwania takich gatunków.

Krajowe regulacje prawne – w Polsce kwestię inwazyjnych gatunków reguluje ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880, z późn. zm.). Przepisy te nakładają obowiązek monitorowania, kontrolowania i eliminacji gatunków inwazyjnych z listy określonej w rozporządzeniach krajowych.

Zakaz wprowadzania oraz przemieszczania IGO, kary za rozprzestrzenianie tych gatunków

W stosunku do wszystkich gatunków obcych (nie tylko inwazyjnych obcych) został wprowadzony zakaz ich wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku. Z tego powodu w lesie albo na łące poza terenem zabudowanym nie można posadzić palmy. Od zakazu istnieje sporo odstępstw dla różnych firm i związków. Koła łowieckie mogą wypuszczać obce, nieinwazyjne gatunki jak bażant, ale zwykły człowiek nie może wypuścić na przykład nieinwazyjnego pawia w lesie. Kolejnym przykładem mogą być Lasy Państwowe, które mogą sadzić dęba czerwonego (gatunek obcy inwazyjny) i daglezję (obcy na swoim terenie), natomiast w lesie prywatnym sadzić ich nie wolno. 

W Polsce rozprzestrzenianie inwazyjnych gatunków obcych (IGO) z listy jest surowo zabronione i podlega sankcjom prawnym. Zgodnie z ustawą o gatunkach obcych z dnia 11 sierpnia 2021 r., naruszenie przepisów dotyczących IGO może skutkować:

  • Przestępstwem: Osoba, która narusza zakazy związane z IGO stwarzającymi zagrożenie dla Unii Europejskiej lub Polski, może podlegać karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. 
  • Wykroczeniem: Działania takie jak wprowadzanie do środowiska lub przemieszczanie gatunków obcych (innych niż IGO stwarzających zagrożenie dla Unii lub Polski) bez odpowiednich zezwoleń mogą skutkować karą aresztu albo grzywny.
  • Administracyjną karą pieniężną: Naruszenie zakazów dotyczących IGO stwarzających zagrożenie dla Unii lub Polski może skutkować nałożeniem kary finansowej w wysokości do 1 000 000 zł. Decyzję o nałożeniu takiej kary podejmuje Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, uwzględniając warunki i okoliczności określone w ustawie.
  • Co więcej, osoby przetrzymujące rośliny i zwierzęta należące do IGO powinny upewnić się, czy posiadają ważne zezwolenia. Brak odpowiednich dokumentów może prowadzić do sankcji prawnych.

Jak zapobiegać rozprzestrzenianiu się inwazyjnych gatunków obcych?

Zapobieganie rozprzestrzenianiu się gatunków inwazyjnych jest kluczowe dla ochrony bioróżnorodności i środowiska naturalnego. Oto kilka przykładów:

  • Edukacja i świadomość społeczna
  • Unikanie wprowadzania gatunków inwazyjnych
  • Zapobieganie przypadkowemu rozprzestrzenianiu
  • Monitoring obszarów i szybka reakcja w przypadku pojawienia się gatunku obcego inwazyjnego
  • Ochrona naturalnych ekosystemów

Jak skutecznie usuwać gatunki inwazyjne?

Metoda usuwania roślin zależna jest od gatunku:

  • Nawłocie – w ogrodzie, pojedyncze rośliny można usuwać poprzez wykopywanie kęp. W przypadku dużych powierzchni zaleca się regularne koszenie przed okresem kwitnienia roślin. Po kilku latach nawłoć zacznie się wycofywać z obszaru. Teren można też zalesić i dodatkowo kosić. Nawłoć potrzebuje dużej ilości światła, bez dostępu do niego jej rozrastanie będzie ograniczone i spowolnione.
  • Czeremcha amerykańska – usuwanie czeremchy jest wymagające głównie ze względu na jej szybką zdolność do regeneracji. Najprostszym sposobem jest ręczne wyrywanie młodych siewek. W przypadku dorosłych drzew, podczas mechanicznego usuwania, konieczne jest jednoczesne eliminowanie odrostów korzeniowych. Proces ten wymaga regularnego powtarzania przez kilka lat, aby osiągnąć trwałe efekty.
  • Rdestowiec ostrokończysty – roślina wyjątkowo oporna na eliminację. Kluczowe może okazać się skorzystanie z pomocy specjalistów. Do zwalczania tego gatunku stosuje się metody mechaniczne, takie jak wykopywanie kłączy i koszenie. Działania te wymagają wielokrotnego powtarzania, aby były skuteczne.
  • Barszcz Sosnowskiego – usuwanie polega na zastosowaniu zarówno metod chemicznych, jak i mechanicznych, takich jak karczowanie. Zaleca się wykopywanie roślin w całości, które następnie należy odpowiednio zutylizować. Ze względu na poważne zagrożenie dla zdrowia, jakie stwarza ta roślina, jej eliminację powinny przeprowadzać wyspecjalizowane firmy.
usuwanie siewek dębu czerwonego. widoczne ręce osoby, która mechanicznie wyrywa siewki tej rośliny. ubrana jest w niebieską kurtkę i biało-czerwone rękawiczki
Usuwanie siewek dębu czerwonego. Źródło: Fundacja Aeris Futuro

Jeśli potrzebujesz pomocy z eliminacją IGO – zadzwoń do nas!

502 295 489

Źródła: 

  1. Izabela S., i. in. 2018. Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania oraz analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych wraz z opracowaniem planów działań dla dróg priorytetowych. Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Śląski, Katowice.