Dąb czerwony – roślina inwazyjna

W Polsce obowiązuje zakaz wprowadzania do środowiska i przemieszczania w nim wszystkich gatunków obcych, nie tylko tych uznanych za inwazyjne. Przykładowo, zabronione jest wypuszczanie egzotycznych zwierząt do środowiska lub sadzenie obcych gatunków roślin w naturalnych ekosystemach. Nie można sadzić dębu czerwonego w przydomowym ogrodzie. Od zakazu istnieje szereg odstępstw, które dotyczą poszczególnych związków czy firm.

Dąb czerwony – jak wygląda?

Jest to liściaste drzewo, które w Europie osiąga 25–30 m wysokości (w Ameryce Północnej do 45 m) i 50 cm średnicy pnia. Jest długowieczne. Ma gęstą, rozłożystą koronę, a w gęstych lasach korona jest wąska i symetryczna, zaczynając się na wysokości 10–13 m. Liście odwrotnie jajowate, 10–25 cm długości, głęboko klapowane, błyszczące, jesienią przebarwiają się na kolor szkarłatnoczerwony. Drzewo jest jednopienne, wiatropylne, kwitnie w kwietniu i maju, równocześnie z rozwojem liści. Owoce to krótkie, ciężkie żołędzie, dojrzewające po dwóch latach i opadające. Nasiona rozsiewają się przez grawitację lub dzięki zwierzętom.

Liście dębu czerwonego (po lewej), moneta pięciogroszowa z dębem czerwonym (po prawej).

Dąb czerwony w Polsce – skąd pochodzi?

Dąb czerwony (Quercus rubra) to gatunek pochodzący z Ameryki Północnej, gdzie naturalnie występuje na rozległych obszarach, rozciągających się od Kanady aż po południowe Stany Zjednoczone. W swoim rodzimym środowisku rośnie przede wszystkim w lasach mieszanych. Preferuje gleby wilgotne i żyzne, które sprzyjają jego szybkiemu wzrostowi. W Europie, w tym również w Polsce, został introdukowany jako gatunek ozdobny i produkcyjny, z myślą o wykorzystaniu jego walorów estetycznych i użytkowych. Jego obecność okazała się jednak problematyczna dla lokalnych ekosystemów.

Dąb czerwony sprowadzono do Europy w XVII w. jako drzewo ozdobne, a pierwsze wzmianki o jego uprawie pochodzą z Francji z 1630 r. Po szybkiej aklimatyzacji wprowadzono go do lasów, gdzie stał się jednym z najpospolitszych gatunków obcego pochodzenia. Do Polski trafił na przełomie XVIII i XIX w. jako drzewo produkcyjne, a najstarsze drzewostany znajdują się w północnej Polsce. W XX w. był powszechnie sadzony w lasach, z wyjątkiem najwyższych partii Karpat i Sudetów. Obecnie występuje na ponad 83 tys. stanowisk w Lasach Państwowych oraz na prywatnych zalesieniach. W niektórych miejscach jest zwalczany, a w innych wciąż sadzony.

Wpływ dębu czerwonego na rodzime gatunki flory i fauny Polski

Dąb czerwony zastępuje rodzime drzewa i zmniejsza różnorodność biologiczną, jest to gatunek obcy inwazyjny.
Drzewo tworzy gęsty podszyt, który blokuje światło, co prowadzi do zaniku wielu rodzimych roślin. Jego liście zawierają związki chemiczne tj. garbniki, przez co rozkładają się wolniej, zmieniając skład gleby i utrudniając wzrost innym roślinom.
Choć jego żołędzie są pokarmem dla dzików czy gryzoni, nie są zbyt chętnie zjadane, ze względu na ich twardość. Zwierzęta chętniej zjedzą żołędzie pochodzące np. z dębu szypułkowego. Jego liście nie są chętnie zjadane przez owady, ze względu na wspomniane wcześniej związki chemiczne zawarte w liściach, do których trawienia owady te nie są przystosowane.

Liście dębu czerwonego w okresie jesiennym. Źródło: Pixabay

Sposoby eliminacji dębu czerwonego

Stosowanie metod mechanicznych wiąże się z wysokimi kosztami oraz koniecznością wielokrotnego powtarzania. Wynika to z ciągłego napływu nasion pochodzących z rozproszonych stanowisk, obecności banku nasion w glebie, a także zdolności dębu czerwonego do regeneracji i odrastania z pni. W efekcie skuteczność tej metody zależy od systematyczności działań oraz odpowiedniego zaplanowania całego procesu,
Nowe okazy, które wywodzą się z banku nasion zdeponowanego w glebie, mogą pojawiać się w sprzyjających warunkach przez okres nawet kilku lat, co wymaga stałego monitorowania. Usuwanie diaspor polega na dokładnym grabieniu ściółki i żołędzi, które następnie są wywożone z danej powierzchni, aby w kontrolowanych warunkach zostały bezpiecznie spalone,
Siewki oraz młode rośliny, które pozostają w warstwie runa, mogą być skutecznie usuwane poprzez ręczne wyrywanie. Stanowi to prostą metodę ograniczania ich rozprzestrzeniania, jednak musimy pamiętać o regularności naszych działań.

Co posadzić w ogrodzie zamiast dębu czerwonego?

Alternatywą dla dębu czerwonego jest szeroka gama rodzimych gatunków drzew. Są to przykładowo: dąb szypułkowy, dąb bezszypułkowy, grab pospolity, jarząb pospolity, brzoza brodawkowata czy klon pospolity. Wymienione drzewa doskonale radzą sobie w polskich ogrodach, przyczyniają się również do wspierania lokalnego ekosystemu, co z kolei sprzyja zachowaniu różnorodności biologicznej. Wybór rodzimych gatunków jest zatem korzystny zarówno dla estetyki ogrodu, jak i dla ochrony przyrody w naszym kraju.

Źródła:

Wójcik, S. 2008. Dąb czerwony. Las Polski.

Gazda, A., & Augustynowicz, P. 2012. Obce gatunki drzew w polskich lasach gospodarczych. Co wiemy o puli io rozmieszczeniu wybranych taksonów?. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej.

Gazda, A. (2012). Stan badań nad obcymi gatunkami drzew w polskich lasach. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej.

Pietras-Couffignal, K. 2021. Rosliny inwazyjne lasów miejskich Berlina-problemy gospodarcze związane z wybranymi gatunkami oraz metody ich zwalczania.