Niecierpek gruczołowaty – zagrożenia, zwalczanie i alternatywy dla ogrodu

Jak wygląda niecierpek gruczołowaty? 

Niecierpek gruczołowaty to jednoroczna roślina o wysokości 1-3 m, z nagą, często brunatnoczerwoną łodygą zgrubiałą w węzłach. Liście są lancetowate do eliptycznych, ostro piłkowane, u nasady gruczołowate, ułożone naprzeciwlegle lub po 3 w okółkach. Kwiaty grzbieciste, różowe, purpurowe lub białe, pojawiają się od lipca do października. Zebrane w grona i przystosowane do zapylania przez trzmiele oraz pszczoły. Owocem jest maczugowata torebka, która wyrzuca nasiona na odległość do 5 m. Wraz z szybkim wzrostem ułatwia to roślinie kolonizację wilgotnych siedlisk, takich jak brzegi rzek i zbiorników wodnych.

Niecierpek gruczołowaty to roślina ozdobna czy inwazyjna?

Niecierpek gruczołowaty trafił do Polski pod koniec XIX wieku jako roślina ozdobna i miododajna. Pierwsze dzikie stanowiska odnotowano w 1890 roku na Dolnym Śląsku, a do połowy XX wieku głównie na południowym zachodzie kraju. W drugiej połowie XX wieku, dzięki popularności w przydomowych ogródkach i jako roślina miododajna, gatunek zaczął szybko się rozprzestrzeniać. Północno-wschodnia Polska, początkowo słabo zasiedlona przez ten gatunek, po 2000 roku została intensywnie skolonizowana. Rozprzestrzenianie ułatwiało autochoryczne rozsiewanie nasion (rozsiewanie się nasion i owoców przy wykorzystaniu wewnętrznych mechanizmów rośliny, np. gwałtownego pękania ścian owocu). Do tempa rozprzestrzeniania przyczynił się także transport nasion poprzez odpady ogrodowe i wody rzek.

Impatiens glandulifera – czy jest trujący?

Niecierpek gruczołowaty (Impatiens glandulifera) nie jest uważany za roślinę trującą dla ludzi ani zwierząt. Roślina może powodować alergie oddechowe u części populacji ze względu na intensywną produkcję pyłku. Wpływ tej rośliny na zdrowie ludzi, związany z jej potencjalnym działaniem alergennym, wymaga dalszych badań w celu dokładnego ustalenia zagrożenia.

Warto pamiętać, że niecierpek gruczołowaty jest rośliną inwazyjną. Negatywnie wpływa na lokalne ekosystemy, dlatego nie można sadzić go w środowiskach naturalnych, czy przydomowym ogródku.

Niecierpek gruczołowaty – wpływ na środowisko naturalne

Gatunek negatywnie wpływa na środowisko, przyczyniając się do zmniejszenia różnorodności gatunkowej roślin poprzez intensywną konkurencję. Może również obniżać plonowanie roślin uprawnych, odciągając zapylacze, a także osłabiać wzrost niektórych drzew poprzez zakłócanie procesów mikoryzowych. Obecność niecierpka gruczołowatego zwiększa ryzyko erozji brzegów wód, uniemożliwiając rozwój trwałej pokrywy roślinnej. Tworzenie monokultur przez tę roślinę zmienia właściwości fizyko-chemiczne i biologiczne gleby.

Gdzie występuje Impatiens glandulifera?

Niecierpek gruczołowaty zasiedla odsłonięte brzegi cieków wodnych, niezależnie od rodzaju podłoża. Zasiedla się w okolicach szuwarów (np. z dominacją trzciny pospolitej Phragmites australis), ziołorośli okrajkowych oraz kamieńców nadrzecznych. Można go także znaleźć w podmokłych łęgach olszowych, wierzbowo-topolowych i zaroślach wierzbowych. Spotykany także w buczynach, zdegradowanych grądach oraz młodych nasadzeniach drzew. W Sudetach odnotowano jego występowanie w zbiorowiskach związanych z młakami (typ podmokłych siedlisk związanych z wypływami wód podziemnych). Ten gatunek niecierpka pojawia się również na wilgotnych terenach ruderalnych, a sporadycznie jako chwast w uprawach rolnych.

Jak pozbyć się niecierpka gruczołowatego? 

W Polsce działania prowadzono w parkach krajobrazowych i narodowych. W Wigierskim Parku Narodowym, w ramach projektu Life, działania obejmowały przede wszystkim ręczne wyrywanie oraz koszenie roślin. Co istotne, cały proces prowadzono bez użycia środków chemicznych, co miało na celu minimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko i zachowanie naturalnej równowagi ekosystemu. Prace wykonywano przed kwitnieniem i owocowaniem, a pozyskane rośliny kompostowano w przygotowanych z betonowych płyt miejscach. Działania powinny być przeprowadzane regularnie i dokładnie, by przynieść jak najlepsze rezultaty.

Alternatywy dla ogrodu – co posadzić zamiast niecierpka gruczołowatego?

Rośliny tej NIE WOLNO sadzić w ogrodach! Niecierpek gruczołowaty znajduje się na liście inwazyjnych gatunków obcych, które stanowią zagrożenie dla Unii Europejskiej i są szeroko rozpowszechnione (Dz.U. 2022 poz. 2649). W praktyce oznacza to zakaz m.in.: uprawy, użytkowania lub wymiany, wprowadzania do obrotu czy wprowadzania do środowiska. Za nieprzestrzeganie tych przepisów grożą wysokie kary administracyjne czy konsekwencje karne, w co wlicza się pozbawienie wolności.

Roślinami, które ozdobią nasz ogród może być przykładowo przetacznik kłosowy, czy różne odmiany dzwonków.

Źródła:

1. Magdalena, B., i. in. 2018. Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania.
2. Kostuch, R. 2007. Niecierpek gruczołowaty-ekspansywny przybysz. Wieś i Doradztwo. Pismo Małopolskiego Stowarzyszenia Doradztwa Rolniczego, (2-3).
3. Bomanowska, A., & Adamowski, W. 2014. Niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera Royle.[W:] A. Otręba, D. Michalska-Hejduk (red.). Inwazyjne gatunki roślin w Kampinoskim Parku Narodowym i jego sąsiedztwie. Kampinoski Park Narodowy, Izabelin, 40-43.
4. https://www.gov.pl/web/gdos/impatiens-glandulifera—niecierpek-gruczolowaty [dostęp 7.01.2024]