Niecierpek gruczołowaty – zagrożenia, zwalczanie i alternatywy dla ogrodu

Niecierpek gruczołowaty (Impatiens glandulifera) to inwazyjny gatunek obcy w Polsce, szybko rozprzestrzeniający się w wilgotnych siedliskach, zwłaszcza nad rzekami. Jego ekspansja prowadzi do wypierania rodzimych roślin oraz zwiększa ryzyko erozji brzegów, ponieważ po obumarciu pozostawia odkrytą glebę.

Jak wygląda niecierpek gruczołowaty? 

Niecierpek gruczołowaty to jednoroczna roślina o wysokości 1-3 m, z nagą, często brunatnoczerwoną łodygą zgrubiałą w węzłach. Liście są lancetowate do eliptycznych, ostro piłkowane, u nasady gruczołowate, ułożone naprzeciwlegle lub po 3 w okółkach. Kwiaty grzbieciste, różowe, purpurowe lub białe, pojawiają się od lipca do października. Zebrane w grona i przystosowane do zapylania przez trzmiele oraz pszczoły. Owocem jest maczugowata torebka, która wyrzuca nasiona na odległość do 5 m. Wraz z szybkim wzrostem ułatwia to roślinie kolonizację wilgotnych siedlisk, takich jak brzegi rzek i zbiorników wodnych.

Niecierpek gruczołowaty to roślina ozdobna czy inwazyjna?

Niecierpek gruczołowaty trafił do Polski pod koniec XIX wieku jako roślina ozdobna i miododajna. Pierwsze dzikie stanowiska odnotowano w 1890 roku na Dolnym Śląsku, a do połowy XX wieku głównie na południowym zachodzie kraju. W drugiej połowie XX wieku, dzięki popularności w przydomowych ogródkach i jako roślina miododajna, gatunek zaczął szybko się rozprzestrzeniać. Północno-wschodnia Polska, początkowo słabo zasiedlona przez ten gatunek, po 2000 roku została intensywnie skolonizowana. Rozprzestrzenianie ułatwiało autochoryczne rozsiewanie nasion (rozsiewanie się nasion i owoców przy wykorzystaniu wewnętrznych mechanizmów rośliny, np. gwałtownego pękania ścian owocu). Do tempa rozprzestrzeniania przyczynił się także transport nasion poprzez odpady ogrodowe i wody rzek.

Impatiens glandulifera – czy jest trujący?

Niecierpek gruczołowaty (Impatiens glandulifera) nie jest uważany za roślinę trującą dla ludzi ani zwierząt. Roślina może powodować alergie oddechowe u części populacji ze względu na intensywną produkcję pyłku. Wpływ tej rośliny na zdrowie ludzi, związany z jej potencjalnym działaniem alergennym, wymaga dalszych badań w celu dokładnego ustalenia zagrożenia.

Warto pamiętać, że niecierpek gruczołowaty jest rośliną inwazyjną. Negatywnie wpływa na lokalne ekosystemy, dlatego nie można sadzić go w środowiskach naturalnych, czy przydomowym ogródku.

Niecierpek gruczołowaty – wpływ na środowisko naturalne

Gatunek negatywnie wpływa na środowisko, przyczyniając się do zmniejszenia różnorodności gatunkowej roślin poprzez intensywną konkurencję. Może również obniżać plonowanie roślin uprawnych, odciągając zapylacze, a także osłabiać wzrost niektórych drzew poprzez zakłócanie procesów mikoryzowych. Obecność niecierpka gruczołowatego zwiększa ryzyko erozji brzegów wód, uniemożliwiając rozwój trwałej pokrywy roślinnej. Tworzenie monokultur przez tę roślinę zmienia właściwości fizyko-chemiczne i biologiczne gleby.

Gdzie występuje Impatiens glandulifera?

Niecierpek gruczołowaty zasiedla odsłonięte brzegi cieków wodnych, niezależnie od rodzaju podłoża. Zasiedla się w okolicach szuwarów (np. z dominacją trzciny pospolitej Phragmites australis), ziołorośli okrajkowych oraz kamieńców nadrzecznych. Można go także znaleźć w podmokłych łęgach olszowych, wierzbowo-topolowych i zaroślach wierzbowych. Spotykany także w buczynach, zdegradowanych grądach oraz młodych nasadzeniach drzew. W Sudetach odnotowano jego występowanie w zbiorowiskach związanych z młakami (typ podmokłych siedlisk związanych z wypływami wód podziemnych). Ten gatunek niecierpka pojawia się również na wilgotnych terenach ruderalnych, a sporadycznie jako chwast w uprawach rolnych.

Jak pozbyć się niecierpka gruczołowatego? 

W Polsce działania prowadzono w parkach krajobrazowych i narodowych. W Wigierskim Parku Narodowym, w ramach projektu Life, działania obejmowały przede wszystkim ręczne wyrywanie oraz koszenie roślin. Co istotne, cały proces prowadzono bez użycia środków chemicznych, co miało na celu minimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko i zachowanie naturalnej równowagi ekosystemu. Prace wykonywano przed kwitnieniem i owocowaniem, a pozyskane rośliny kompostowano w przygotowanych z betonowych płyt miejscach. Działania powinny być przeprowadzane regularnie i dokładnie, by przynieść jak najlepsze rezultaty.

Jeśli potrzebujesz pomocy z eliminacją niecierpka gruczołowatego – zadzwoń do nas!

Alternatywy dla ogrodu – co posadzić zamiast niecierpka gruczołowatego?

Rośliny tej NIE WOLNO sadzić w ogrodach! Niecierpek gruczołowaty znajduje się na liście inwazyjnych gatunków obcych, które stanowią zagrożenie dla Unii Europejskiej i są szeroko rozpowszechnione (Dz.U. 2022 poz. 2649). W praktyce oznacza to zakaz m.in.: uprawy, użytkowania lub wymiany, wprowadzania do obrotu czy wprowadzania do środowiska. Za nieprzestrzeganie tych przepisów grożą wysokie kary administracyjne czy konsekwencje karne, w co wlicza się pozbawienie wolności.

Roślinami, które ozdobią nasz ogród może być przykładowo przetacznik kłosowy, czy różne odmiany dzwonków.

Źródła:

1. Magdalena, B., i. in. 2018. Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania.
2. Kostuch, R. 2007. Niecierpek gruczołowaty-ekspansywny przybysz. Wieś i Doradztwo. Pismo Małopolskiego Stowarzyszenia Doradztwa Rolniczego, (2-3).
3. Bomanowska, A., & Adamowski, W. 2014. Niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera Royle.[W:] A. Otręba, D. Michalska-Hejduk (red.). Inwazyjne gatunki roślin w Kampinoskim Parku Narodowym i jego sąsiedztwie. Kampinoski Park Narodowy, Izabelin, 40-43.
4. https://www.gov.pl/web/gdos/impatiens-glandulifera—niecierpek-gruczolowaty [dostęp 7.01.2024]