Barszcz Sosnowskiego i Barszcz Mantegazziego w Polsce

Stopień inwazyjności: bardzo inwazyjny gatunek obcy

W Polsce zakazano hodowli, rozmnażania i sprzedaży barszczu Sosnowskiego.

Co to jest gatunek obcy inwazyjny (IGO)?

Jest to gatunek (roślin, zwierząt, grzybów i innych organizmów) o obcym pochodzeniu, pierwotnie niewystępujący w danym kraju, który znalazł się na tym obszarze za sprawą człowieka, celowo lub przypadkowo. Co istotne, rośliny inwazyjne często charakteryzują się takimi cechami jak: szybki wzrost, intensywne rozmnażanie, wysoka wydajność nasion oraz zdolność do efektywnego rozprzestrzeniania się.

W konsekwencji znalezienie się gatunku inwazyjnego w otoczeniu dla niego nowym ma niekorzystny wpływ na to środowisko, co więcej, może prowadzić do strat ekonomicznych oraz stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi.

Skąd w Polsce barszcz Sosnowskiego?

Są to rośliny z rodziny selerowatych. Wprowadzono je do Europy i Rosji w celu wykorzystania w rolnictwie jako rośliny paszowe. Gatunki te są inwazyjne i stanowią zagrożenie dla rodzimych ekosystemów oraz zdrowia ludzi.

Barszcz Sosnowskiego pochodzi z obszaru Kaukazu, głównie z Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu.
Barszcz Mantegazziego pochodzi z rejonu Kaukazu oraz Azji Zachodniej.

Rozety liściowe barszczu Sosnowskiego podczas wiosny. — Rozety liściowe barszczu Sosnowskiego podczas wiosny

Barszcz Sosnowskiego, barszcz Mantegazziego – skąd taka nazwa?

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) swoją nazwę zawdzięcza rosyjskiemu botanikowi i badaczowi flory kaukaskiej, Dmitrijowi Sosnowskiemu (1875–1952). Roślina została nazwana na jego cześć, ponieważ prowadził badania nad gatunkami roślin występującymi na Kaukazie, gdzie barszcz Sosnowskiego ma swoje naturalne siedliska.
Barszcz Mantegazziego swoją nazwę zawdzięcza włoskiemu lekarzowi i antropologowi Paolo Mantegazzie (1831–1910). Jego nazwisko zostało użyte przez niemieckiego botanika, Carla Heinricha „Wilhelma” Koch’a, który opisał ten gatunek w XIX wieku. Mantegazza był znanym badaczem i autorem prac dotyczących medycyny, antropologii i etnobotaniki, a jego nazwisko w ten sposób zostało uwiecznione w nomenklaturze botanicznej.

Dlaczego barszcz Sosnowskiego i Manteazziego jest niebezpieczny?

Rośliny te są niebezpieczne przede wszystkim z powodu obecności w ich tkankach substancji chemicznych zwanych furanokumarynami. Te związki chemiczne mają działanie fototoksyczne, co oznacza, że w kontakcie ze skórą i pod wpływem promieniowania UV mogą powodować poważne uszkodzenia skóry. Poparzenia przypominają te spowodowane wrzątkiem (II i III stopnia).

Barszcz Sosnowskiego jest niebezpieczny przez cały rok. Przez cały rok powoduje poważne uszkodzenia skóry. Jednak najsilniejsze poparzenia powoduje podczas kwitnienia oraz w czasie, gdy wydaje owoce. W takim przypadku nie trzeba nawet dotykać rośliny, aby doznać oparzeń. Toksyczne substancje uwalniają się do powietrza i wywołują reakcje skórne. Wystarczy znaleźć się w pobliżu rośliny, by ulec poparzeniu.

Jak wygląda barszcz Sosnowskiego? Jak rozpoznać barszcz Mantegazziego?

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) i barszcz Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) to jedne z największych roślin zielnych na świecie. Wyróżniają się masywnością i imponującymi rozmiarami.

Ich wysokość zazwyczaj wynosi około 3 m, ale w sprzyjających warunkach mogą osiągać nawet 4–5 m lub więcej. Liście odziomkowe i dolne łodygowe są bardzo duże, osiągając do 2 m długości. Blaszki liściowe mają długość 1,2–1,6 m. Jedną z cech diagnostycznych umożliwiających odróżnienie tych dwóch gatunków jest kształt liści. Liście odziomkowe barszczu Sosnowskiego są słabiej podzielone i mają bardziej tępe odcinki, a szczytowy listek jest szerszy i bardziej zaokrąglony. W przypadku barszczu Mantegazziego liście są bardziej wysmukłe i zaostrzone, a szczytowy listek ma wyraźnie smuklejszy kształt.
Łodyga u obu gatunków jest okrągła, bruzdowana, słabo owłosiona i na powierzchni pokryta fioletowymi plamkami. Jej średnica u podstawy wynosi od 5 do 12 cm. Wewnątrz łodyga jest pusta.
Pęd kwiatowy powstaje zazwyczaj w 2–3 roku życia rośliny lub później. Kwiatostany są duże, wypukłe, złożone z kilkudziesięciu baldachów, w tym jednego głównego o średnicy 30–80 cm i mniejszych wokół. Kwiaty są białe, czasem różowawe, i wydzielają charakterystyczny zapach kumaryny (zapach podobny do zapachu siana).
Owoce obu gatunków to rozłupnie, które w momencie dojrzenia rozpadają się na dwie płaskie rozłupki. Na początku (lipiec) owoce są zielone, ale w miarę dojrzewania stają się brązowe lub oliwkowe, z widocznymi kanałami olejowymi. Długość owoców jest diagnostyczna – u barszczu Sosnowskiego wynosi 9–12 mm, natomiast u barszczu Mantegazziego są one nieco dłuższe, zawsze przekraczając 10 mm.

Barszcz Sosnowskiego w okresie kwitnienia. Na zdjęciu widoczne kwiatostany. Źródło: Wikipedia

Rośliny podobne

W Polsce występuje kilka roślin podobnych do barszczu Sosnowskiego, są to:

barszcz zwyczajny
podagrycznik pospolity
wrotycz pospolity
krwawnik pospolity
pasternak zwyczajny
dzięglem litwor

Gdzie rośnie barszcz Sosnowskiego i Mantegazziego?

Oba gatunki barszczy najczęściej występują na terenach ruderalnych i półnaturalnych. Zazwyczaj można je spotkać na obrzeżach pól uprawnych, wzdłuż dróg i linii kolejowych, na śmietniskach, w pobliżu budynków, a także przy rowach melioracyjnych, na łąkach, odłogach, brzegach jezior, rzek i strumieni. Ponadto pojawiają się w zadrzewieniach, zakrzewieniach czy na polanach śródleśnych. Barszcz Mantegazziego dodatkowo kolonizuje również brzegi stawów, opuszczone ogrody i obrzeża lasów. Roślina ta występuje w zróżnicowanych warunkach siedliskowych – od terenów wilgotnych po bardzo suche, przy czym szczególnie upodobała sobie miejsca nasłonecznione lub częściowo zacienione. Może rosnąć pojedynczo lub też tworzyć duże skupiska wyraźnie wyróżniające się w krajobrazie.

Barszcz Sosnowskiego w początkowym etapie kwitnienia. Źródło: Wikipedia

Jak usunąć barszcz Sosnowskiego?

Podczas eliminacji barszczu Sosnowskiego bardzo łatwo jest ulec poparzeniu, dlatego niezwykle ważne jest, aby nie podejmować się samodzielnie usuwania tego gatunku. Z tego powodu poniżej przedstawiono przykładowe metody, którymi specjaliści zwalczają barszcz Sosnowskiego. Warto zaznaczyć, że specjaliści posiadają odpowiedni strój roboczy oraz środki ochronne, co w znacznym stopniu minimalizuje ryzyko poparzeń i innych zagrożeń związanych z kontaktem z tą rośliną.

Należy również pamiętać, że nasiona mogą przetrwać w glebie wiele lat, co należy wziąć pod uwagę podczas usuwania gatunku, by dobrać odpowiedni i skuteczny sposób eliminacji.

Metoda	Populacja	Cel kontroli	Uwagi
Wykopywanie	Najlepsza efektywność występuje przy małej liczbie roślin, szczególnie w przypadku roślin jedno lub dwuletnich.	Likwidacja	Aby zapobiec ponownemu wzrostowi, należy całkowicie usunąć korzeń.
Koszenie	Populacje małej do średniej wielkości w łatwo dostępnych lokalizacjach.	Ograniczenie produkcji nasion	Rozpocząć wczesnym etapie sezonu wzrostu, gdy rośliny są jeszcze małe i powtarzać co dwa tygodnie.
Uprawa ziemi	Populacje o średniej wielkości, występujące w dostępnych lokalizacjach np. obszarach rolniczych.	Zahamowanie wzrostu roślin i wytwarzania nasion.	———
Chemiczne	Od populacji małej do dużej wielkości.	Likwidacja lub ograniczanie rozmiarów populacji	———

Tab. 1. Zestawienie metod kontroli barszczu (MacDonald 2012).

Gdzie zgłaszać obecność tych roślin?

Barszcz Sosnowskiego i Mantegazziego to rośliny niebezpieczne. Ich obecność można zgłaszać straży miejskiej, która przekaże obecność IGO do odpowiedniej instytucji, w celu eliminacji gatunku.

Straż miejska – 986

Jeśli potrzebujesz pomocy z usunięciem barszczu Sosnowskiego możesz również skontaktować się z nami. Program „Inwazja Obcych” ma na celu eliminacje gatunków inwazyjnych obcych.

Skontaktuj się z nami!

Źródła:

https://www.gov.pl/web/psse-wabrzezno/uwazaj-na-barszcz-sosnowskiego [dostęp 25.11.2024]
https://mapa.barszcz.edu.pl/ [dostęp 25.11.2024]
MacDonald F., Anderson H. 2012. Giant Hogweed (Heracleum mantegazzianum). Ontario Invasive Plant Council, Peteborough, Ontario.
https://www.atlas-roslin.pl/pelna/gatunki/Heracleum_sosnowskyi.htm [dostęp 26.11.2024]
https://lowcaobcych.pl/zgloszenieIGO/ [dostęp 25.11.2024]