Rdestowiec ostrokończysty, pośredni, sachaliński – inwazja, metody zwalczania

Rdestowce (Reynoutria spp.), w tym rdestowiec ostrokończysty, sachaliński i czeski, to silnie inwazyjne gatunki obce w Polsce, pochodzące z Azji. Tworzą gęste łany, szybko rozrastają się dzięki mocnym kłączom, wypierając rodzime rośliny i powodując degradację siedlisk naturalnych oraz osłabienie struktur gleby.

Jak wygląda rdestowiec ostrokończysty?

Rdestowiec ostrokończysty to wieloletnia bylina osiągająca do 3 metrów wysokości.

  • Roślina posiada silnie rozwinięty system podziemnych kłączy, z których wiosną wyrastają naziemne pędy, rozwijające się z charakterystycznych skupisk.
  • Łodygi są puste w środku, rozgałęzione w górnej części, a ich dolne fragmenty są czerwonawe lub pokryte plamkami. Podzielone na węzły i międzywęźla, przypominają wyglądem pędy bambusa.
  • Liście ułożone w dwóch szeregach na łodydze szybko opadają w jej dolnych partiach.
  • Kwiaty w odcieniach zielono-białym lub kremowo-białym zebrane są w rozgałęzione, groniaste kwiatostany, które wyrastają po kilka w kątach liści.
  • Owocem jest trójgraniasty, oskrzydlony orzeszek w kolorze czarnym lub ciemnobrązowym.

Rdestowiec ostrokończysty – rozmnażanie

Rdestowiec ostrokończysty jest gatunkiem wieloletnim, który kwitnie wielokrotnie w ciągu życia. W Europie rozmnaża się głównie wegetatywnie, poprzez szybki wzrost i regenerację kłączy oraz pędów.

  • Nowa roślina może powstać z 1-centymetrowego fragmentu kłącza lub niewielkiego kawałka pędu z węzłem. Kłącza tego gatunku rozrastają się na odległość od 5 do nawet 20 metrów od rośliny macierzystej.
  • Rozmnażanie generatywne jest rzadkie i zależy od specyficznego zróżnicowania kwiatów – rdestowce są dwupienne, z osobnikami wytwarzającymi kwiaty obupłciowe lub żeńskie. Na jednym pędzie może pojawić się od 190 000 do 350 000 kwiatów, ich liczba zależy od warunków siedliskowych.
  • Kwitnienie trwa od sierpnia do października, a uszkodzone rośliny mogą kontynuować je aż do przymrozków. Roślina jest zapylana przez owady, a części nadziemne zamierają jesienią, zimując dzięki pączkom na kłączach.
  • Obfite zawiązywanie nasion obserwuje się najczęściej w obecności blisko spokrewnionych gatunków, takich jak rdestowiec sachaliński lub pośredni, które mogą dostarczać pyłku.

Gdzie rośnie rdestowiec?

Rdestowiec cechuje się dużą tolerancją ekologiczną i zdolnością do zasiedlania różnorodnych siedlisk. Odnajduje się na różnych typach gleb, takich jak muły, iły, piaski czy podłoże wapienne. Gatunek wykazuje odporność na wysokie temperatury, suszę, zasolenie, okresowe zalewy oraz zanieczyszczenie gleby, w tym wysokie stężenie związków siarki. 

Często występuje na terenach zaburzonych, takich jak przydroża, nasypy kolejowe, nieużytki miejskie i poprzemysłowe, a także w parkach, cmentarzach i ogrodach. Z łatwością kolonizuje również siedliska naturalne, w tym brzegi rzek, skraje lasów. Wnika także do lasów, zwłaszcza łęgowych, rzadziej spotyka się go na terenach rolniczych.

Silne kłącza rdestowca z łatwością przebijają asfalt, uszkadzają mury i beton. Wnikają na głębokość 2–3 metrów, co znacząco utrudnia ich usuwanie.

Skąd pochodzą rdestowce?

  • Ostrokończysty (japoński) – pochodzi z Japonii, Korei i Chin.
  • Sachaliński – pochodzi z Sachalinu, Wysp Kurylskich i północnej Japonii.
  • Pośredni (czeski) – jest to krzyżówka dwóch wcześniej wspomnianych gatunków. Hybrydę pierwszy raz zaobserwowano  w Czechach, stąd jego nazwa. Obecnie roślina z łatwością rozprzestrzenia się po terenie całej Europy.

Porównanie gatunków – rdestowiec ostrokończysty (japoński), pośredni a sachaliński

Rdestowiec japoński, pośredni i sachaliński to blisko spokrewnione gatunki wieloletnich bylin o dużym potencjale inwazyjnym.

  • Rdestowiec ostrokończysty (japoński) osiąga wysokość do 3 m, ma jajowate liście długości 10–15 cm i preferuje nasłonecznione stanowiska.
  • Rdestowiec pośredni (czeski), będący mieszańcem gatunków japońskiego i sachalińskiego, jest najwyższy, dorastając do 4 m, a jego liście są większe i bardziej zróżnicowane w kształcie. Jest również najbardziej inwazyjny, dzięki zdolności do rozmnażania zarówno wegetatywnego, jak i płciowego. 
  • Rdestowiec sachaliński, to największy z tych gatunków, charakteryzuje się liśćmi osiągającymi długość do 40 cm o falistych brzegach, a jego siedliska to głównie wilgotne tereny w pobliżu rzek i mokradeł. Wszystkie trzy gatunki wytwarzają silny system kłączy, który odpowiada za ich rozprzestrzenianie, jednak różnią się tempem i zakresem kolonizacji nowych obszarów.

Drogi wprowadzania i rozprzestrzeniania się rdestowców 

  • Działania zamierzone: Dawniej rdestowiec ostrokończysty był sprowadzany do europejskich ogrodów botanicznych w celach ozdobnych i leczniczych. Do niedawna sadzony był na obszarach miejskich jako roślina dekoracyjna wzdłuż ekranów dźwiękochłonnych z uwagi na szybki wzrost i małe wymagania siedliskowe. Obecnie jego świadome rozprzestrzenianie jest zakazane i grozi grzywną i/lub pozbawieniem wolności.
  • Działania niezamierzone: transport ziemi zawierającej fragmenty roślin, głównie kłączy. Ziemia ta bywa wykorzystywana przy umacnianiu brzegów rzek i zbiorników wodnych, budowie dróg, parkingów czy w ogrodnictwie. Możliwe jest również przenoszenie nasion w trakcie transportu drogowego i kolejowego.
  • Rozprzestrzenianie się rdestowca bez udziału człowieka może odbywać się m.in. wzdłuż dolin rzecznych. Roślina ta rozprzestrzenia się głównie za sprawą transportu fragmentów kłączy z udziałem wody, zwłaszcza podczas wezbrań rzek. Nawet mały, kilkucentymetrowy fragment kłącza z jednym pąkiem jest w stanie wykształcić nową roślinę.

Rdestowiec a środowisko przyrodnicze

Roślina wpływa na właściwości gleby i aktywność mikroorganizmów. Prowadzi do gromadzenia azotanów, co sprzyja intensywnemu wzrostowi biomasy i skutecznej inwazji. Tworzy zwarte łany, pogarszając warunki świetlne, spowalniając rozkład materii i ograniczając kiełkowanie roślin rodzimych przez grubą warstwę opadłych liści oraz związki allelopatyczne. W efekcie zmniejsza różnorodność biologiczną. Może negatywnie wpływać na faunę, ograniczając dostępność bezkręgowców jako pożywienia, choć jednocześnie stanowi schronienie dla niektórych zwierząt. Porastając brzegi cieków, rdestowiec przyczynia się do erozji i zmian przepływu wód, co prowadzi do nieodwracalnych zmian w cennych siedliskach, takich jak ziołorośla nadrzeczne.

Rdestowiec sachaliński – właściwości

Jest to roślina inwazyjna, która przynosi zdecydowanie więcej szkód niż pożytku, a właściwie same szkody. Warto zainteresować się działaniem leczniczym rodzimych roślin, które nie zagrażają bioróżnorodności, ani naszemu zdrowiu, a efekty ich stosowania są naukowo udowodnione. Substancją pożądaną jest resweratrol znajdujący się w roślinie. Ma on silne działanie antyoksydacyjne, co oznacza, że skutecznie radzi sobie z wolnymi rodnikami. Często też spotkać można się z ofertami sprzedaży kłączy rdestowca. Należy pamiętać, że ten gatunek odkłada metale ciężkie w swoich tkankach. Sens jego spożycia pozostaje wątpliwy.

Usuwanie rdestowca ostrokończystego – jak się go pozbyć?

  • Skuteczność działań eliminacyjnych może się różnić w zależności od gatunku rdestowca.
  • Spośród trzech analizowanych taksonów (rdestowiec sachaliński, ostrokończysty, pośredni) pierwszy wykazuje najmniejszą odporność na stosowane metody zwalczania, takie jak koszenie i wypas. Natomiast mieszaniec (rdestowiec pośredni) jest uważany za najtrudniejszy do wyeliminowania.
  • Najbardziej efektywną metodą zwalczania tych gatunków jest połączenie działań mechanicznych i chemicznych, czyli fizyczne usuwanie roślin wraz z wykopywaniem kłączy oraz stosowanie herbicydów. Należy jednak pamiętać, że herbicydy niszczą całą roślinność, mogą też szkodzić zwierzętom. Środków chemicznych nie można stosować w obszarach nadrzecznych, a to właśnie tam rdestowce stanowią poważny problem.

Jeśli potrzebujesz pomocy z usuwaniem rdestowców – zadzwoń do nas!

502 295 489

Źródła:

  1. Tokarska Guzik i in. 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych
  2. Barbara Tokarska-Guzik i in. 2015. Wytyczne dotyczące zwalczania rdestowców na terenie Polski, Katowice. 
  3. Barbara Tokarska Guzik i in. 2023. Strategia zwalczania inwazyjnych gatunków roślin. Plan ochrony dla Parku Narodowego „Ujście Warty”, Warszawa.
  4. https://www.ogrod.uw.edu.pl/baza-wiedzy/rdestowce [dostęp 21.11.2024] 
  5. https://japaneseknotweedagency-com [dostęp 21.11.2024]