Ogród dla motyli – poradnik jak stworzyć ogród przyjazny dla motyli

Świat potrzebuje owadów (w tym motyli)

W ostatnich dziesięcioleciach obserwujemy postępujący zanik zarówno bioróżnorodności, jak i liczebności owadów na świecie [1]. Niewątpliwie wpływ na to zjawisko mają stosowane przez nas pestycydy, zmiana klimatu, obecność gatunków inwazyjnych, czy wreszcie zanik siedlisk stanowiących miejsce życia dla różnych organizmów.

Człowiek ma istotny wpływ na kształtowanie środowiska. W końcu wspomniane już pestycydy, używane w rolnictwie, czy ogrodnictwie nie wzięły się z powietrza. Jednocześnie nasze oddziaływanie na ekosystem nie musi być wyłącznie negatywne. Świadomym i roztropnym działaniem możemy sprzyjać zachowaniu bioróżnorodności owadów, na czym sami zyskamy.

Ogrody dla motyli wspierają bioróżnorodność

Owady są niezwykle istotne dla całego ekosystemu. Stanowią bazę pokarmową dla zwierząt, w tym gatunków łownych np. ryb. Ponadto wiele owadów zapyla rośliny. Są więc niezbędne, aby produkować paszę dla zwierząt hodowlanych oraz warzywa i owoce, które jemy na co dzień. Dlatego niezwykle ważne jest, aby nasze działania przyczyniały się do ochrony tej grupy zwierząt. W tym artykule chcielibyśmy zwrócić szczególną uwagę na pewną (naszym zdaniem zapomnianą) grupę owadów — motyle (zarówno dzienne jak i nocne).

Ten krótki poradnik kierujemy do osób zajmujących się utrzymaniem i projektowaniem zieleni. Mowa tu zarówno o osobach prywatnych, jak i urzędnikach, architektach krajobrazu, czy ogrodnikach. Jeśli projektując ogród, park, skwer lub zakładając łąkę kwietną, zależy Ci na ochronie i wsparciu bioróżnorodności motyli, to trafiłeś doskonale.

Wspieramy pszczoły, a gdzie ogrody dla motyli?

W ostatnich latach modne stały się łąki kwietne, które w założeniu stanowić mają zbiorowisko przyjazne rodzimym zapylaczom. Popularne są także stawiane w wielu miejscach hotele dla owadów. Rozwiązania te projektowane są zazwyczaj z myślą o ochronie dzikich pszczół. Łąki kwietne i hotele dla owadów powszechnie spotykamy w parkach, zieleńcach, na przydrożnych trawnikach (czyli niestety w bezpośrednim sąsiedztwie pędzących samochodów) oraz w prywatnych ogrodach.

To czy rzeczywiście spełniają swoją funkcję, należałoby rozpatrywać w każdym przypadku z osobna. W projektowaniu łąki kwietnej najważniejszy jest dobór gatunków roślin. Kluczowe jest, aby owady były przystosowane do pobierania z nich pokarmu. Dlatego tworząc łąki kwietne, powinniśmy sięgać po rodzime rośliny.

W żadnym wypadku nie powinno się rozsiewać gatunków obcych (a już zwłaszcza inwazyjnych) roślin. Rodzime pszczoły często nie potrafią korzystać z pokarmu oferowanego przez rośliny pochodzące z Ameryki (np. Nawłoć kanadyjska), czy innych odległych zakątków świata. Jest tak, ponieważ najzwyczajniej na świecie nie miały okazji przystosować się do nich w toku ewolucji. Jednocześnie obce rośliny mogą wypierać te lokalne, pożyteczne dla owadów gatunki.

Czy ogród dla motyli a łąka kwietna oznacza to samo?

Mogłoby się wydawać, że ogród przyjazny motylom, to miejsce obfitujące w kwiaty, które owady te chętnie będą odwiedzać, aby napić się nektaru. W rzeczywistości sprawa jest trochę bardziej skomplikowana. Większość (choć nie wszystkie) dorosłych motyli (tzw. imago) wcale nie odżywia się nektarem kwiatów. Mimo, że widok motyla latającego ponad wiosenną, kwiecistą łąką tak bardzo wypalił się w naszej świadomości.

Wiele dorosłych motyli (szczególnie nocnych) posiada uwsteczniony aparat gębowy i w ogóle nie pobiera pokarmu ani nawet wody. Choć jest też sporo motyli (szczególnie dziennych), które mogą odżywiać się nektarem z kwiatów (przy okazji je zapylając). Jednak w celach spożywczych korzystają one także ze spadzi, soków wydzielanych z uszkodzonych drzew, czy nawet z płynów pochodzących z odchodów i martwych ciał zwierząt. Piją także wodę.

Dobór roślin jest kluczowy w ogrodzie dla motyli

To, że nie wszystkie dorosłe motyle żerują na kwiatach, nie oznacza, że nie potrzebują roślin do rozwoju. Wręcz przeciwnie. Rośliny są im niezbędne i to na najważniejszym etapie ich życia, czyli w młodości, a mówiąc ściślej — od jaja aż do dojrzałej gąsienicy gotowej do przepoczwarzenia się. W tym miejscu należy podkreślić, że czas życia dorosłych form większości gatunków motyli wynosi jedynie od kilku do kilkunastu dni. Wyjątek stanowią motyle, które zimują jako imago (np. latolistek cytrynek).

Projektując ogród dla motyli, myślimy więc nie tyle o dorosłych osobnikach, ale o larwach tych owadów. To sprawi, że zagoszczą w nim również dojrzałe formy imago, szukające miejsca do złożenia jaj. Co ważne, larwy większości motyli są roślinożerne i wykazują specjalizację pokarmową względem konkretnych gatunków lub rodzajów roślin.

Oznacza to, że jeżeli dany motyl składa jaja na wyłącznie na pokrzywie, to nie złoży ich w miejscu, gdzie pokrzywy nie ma. Z drugiej strony larwy wielu motyli często wyspecjalizowane są w odżywianiu się kilkoma gatunkami roślin blisko spokrewnionych ze sobą. Przykładowo jeśli larwy motyla odżywiają się fiołkiem kosmatym, to z dużym prawdopodobieństwem z fiołka błotnego również zrobią użytek.

Jakie rośliny do ogrodu dla motyli?

W poniższej tabeli zebrano rośliny użyteczne dla rodzimych gatunków motyli nocnych i dziennych. Oczywiście lista nie jest pełna.

Jeśli chcecie posadzić inną roślinę niż wymieniona w tabeli to:

Rośliny podzielono na kilka grup w zależności od ich wyglądu. Ważną grupą, z której korzysta wiele motyli, są drzewa, szczególnie rodzime topole i wierzby. Oznacza to, że dobry ogród dla motyli może przyjąć formę zarówno łąki kwietnej, skalniaka, jak i gęstego lasu.

Kolorowo kwitnące rośliny łąkowe w ogrodzie dla motyli

Nieduże rośliny o niepozornych kwiatach w ogrodzie dla motyli

Trawy korzystne dla motyli

Nieduże drzewa i krzewy w ogrodzie dla motyli

Duże drzewa w ogrodzie dla motyli

Artykuł i dobór gatunków roślin oraz motyli w tabeli powstał w oparciu o informacje dostępne w książce „Motyle dzienne” [2], a także częściowo w oparciu o informacje dostępne na stronie: https://insektarium.net/

Literatura

1. Forister ML, Pelton EM, Black SH. Declines in insect abundance and diversity: We know enough to act now. Conservation Science and Practice. 2019; 1:e80. https://doi.org/10.1111/csp2.80
   
2. Sielezniew, M., Sielezniew, I. (2024). Motyle dzienne. Poznań: Multico Oficyna Wydawnicza.

Maciej Gustab

Biolog, botanik i edukator przyrodniczy. Pasjonat roślin użytkowych. W wolnych chwilach zbiera i przetwarza dzikie rośliny jadalne, grzyby oraz zioła. Prowadzi warsztaty survivalowe, w ramach których uczy, jak wykorzystywać rosnące wokół nas rośliny.