EKOMAŁOPOLSKA – gdzie lądują moje śmieci?

Ile śmieci produkujemy każdego roku? Jakich śmieci generujemy najwięcej? Co dzieje się z naszymi śmieciami, gdy już opuszczą nasze domy? To kwestie, nad którymi warto się zastanowić, aby zrozumieć dlaczego tak wiele mówi się o właściwej segregacji odpadów.

W 2018 r. w Polsce zostało wytworzonych 12 485 400 ton odpadów komunalnych, czyli odpadów, które powstają w naszych gospodarstwach domowych. Był to wzrost o 4,3% w porównaniu z rokiem poprzednim.

Na jednego mieszkańca Polski w 2018 roku przypadało średnio 325 kg zebranych odpadów komunalnych.

Z 325 kg odpadów generowanych przez jednego mieszkańca, aż 231 kg stanowią odpady zmieszane, natomiast pozostałe 94 kg, to odpady selektywne, czyli segregowane przez nas w domach.

W odpadach segregowanych zawierają się różne rodzaje odpadów, których ilość rozkłada się następująco:

DO POBRANIA

26,4 kg – odpady biodegradowalne
15,0 kg – odpady opakowaniowe
13,7 kg – odpady wielkogabarytowe
13,1 kg – odpady szklane
8,6 kg – tworzywa sztuczne
7 kg – papier i tektura
10,1 kg – odpady pochodzące z pozostałych źródeł

Gdzie trafiają nasze śmieci?

W 2018 r. w Polsce zostało wytworzonych 12 485 400 ton odpadów komunalnych. Co dzieję się z tymi śmieciami? Gdzie trafiają, gdy zostaną odebrane z naszych domów?

41,6% opadów jest składowana, czyli trafia na wysypisko;
26,2% odpadów trafia do recyklingu;
8,1% odpadów zostaje poddana kompostowaniu i fermentacji;
22,6% odpadów trafia do spalarni i zostaje przekształcona termicznie z odzyskiem energii (zostają spalone);
1,5% odpadów trafia do spalarni i zostaje przekształcona termicznie bez odzysku energii.

Aby lepiej zrozumieć proces utylizacji odpadów, przyjrzyjmy się każdej z powyższych metod, poznając ich wady i zalety.

Składowanie odpadów – 1 metoda

Gdzie składuje się odpady?

na wysypisku śmieci
w podziemnym składowisku odpadów
w obiekcie unieszkodliwiania odpadów wydobywczych

Wyróżnia się trzy typy składowisk odpadów:

składowisko odpadów niebezpiecznych;
składowisko odpadów obojętnych;
składowisko odpadów innych niż obojętne i niebezpieczne.

Odpady obojętne, to na przykład odpady budowlane i rozbiórkowe: szkło, cegły, beton, płytki i ceramika, jednak z niską zawartością innego rodzaju materiałów (jak metale, tworzywa sztuczne, ziemia, odpady organiczne, drewno, guma itp.). Do odpadów obojętnych nie kwalifikują się wyżej wymienione rodzaje odpadów jeśli są zanieczyszczone niebezpiecznymi substancjami, poddane obróbce, czy pokryte lub malowane materiałami ze znaczną zawartością substancji niebezpiecznych.

Odpady niebezpieczne to odpady produkowane przez takie gałęzie przemysłu jak między innymi: górnictwo i metalurgia, zakłady produkcji farb, lakierów i pestycydów, elektryczny i elektroniczny, poligraficzny, chemiczny, środków wybuchowych, gumowy i tworzyw sztucznych, wytwórnie ogniw i baterii, przemysł tekstylny, przetwórstwo ropy i węgla, przemysł papierniczy, czy skórny. Niektóre rodzaje odpadów niebezpiecznych mogą być gromadzone w podziemnym składowisku. Muszą mieć postać materiału stałego, czyli nie mogą zawierać wody i nie mogą być wybuchowe, samozapalne, gazonośne ani promieniotwórcze. Nie mogą też wydzielać gazów szkodliwych oraz muszą być lokowane w odpowiednich pojemnikach. Najczęściej są to: odpady pochodzące z budowy, remontu i rozbiórki obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej zawierające azbest, produkty smołowe, środki farmaceutyczne, środki używane do chemicznej obróbki powierzchni metali, czy policykliczne rakotwórcze związki aromatyczne.

Odpady inne niż obojętne i niebezpieczne to między innymi odpady komunalne, czyli te, które produkujemy w naszych domach.

W Polsce najwięcej odpadów trafia właśnie na wysypiska. Aż 41,6% odpadów komunalnych, co daje ponad 5 milionów ton śmieci. Szacując, że jeden dorosły słoń waży 6 ton, w przeliczeniu na słonie to ponad 860 tysięcy słoni.

Czego jest na wysypiskach najwięcej? Pieluch!

Aby lepiej wyobrazić sobie problem ilości odpadów trafiających na wysypiska, przyjrzyjmy się jednemu typowi odpadów tzw. “zmieszanych” – pieluchom. Pieluchy stanowią około 30% odpadów nieulegających biodegradacji. Jedynymi śmieciami, które przewyższają liczbę jednorazowych pieluch są gazety oraz pojemniki na żywność i napoje. Jednak o ile gazety oraz pojemniki można poddać recyklingowi i je przetworzyć, tak z pieluchami nie da się nic zrobić, dlatego ostatecznie lądują na wysypisku wraz z innymi odpadami zmieszanymi. Każdy maluch noszący jednorazowe pieluszki, w przeciągu dwóch i pół lat zużywa ich ok. 6 500, co przekłada się na ok. tonę odpadów, która ląduje na wysypisku. Zatem w skali całego kraju dzieci urodzone w 2019 roku wygenerują ok. 7% wszystkich odpadów składowanych na wysypiskach.

Ile powierzchni zajmują wysypiska w Polsce?

Na koniec 2017 r. w Polsce działało 301 składowisk przyjmujących odpady komunalne. Zajmowały one 1741,6 ha (to powierzchnia 2487 boisk piłkarskich) i stanowiły 92,5 proc. powierzchni, na której składowane były odpady komunalne.

Pozostała część, czyli 7,5% tej powierzchni, to powierzchnia dzikich wysypisk, nielegalnych. Na koniec 2017 r. w Polsce istniało 1 661 dzikich wysypisk, natomiast w ciągu badanego roku zlikwidowanych zostało 13 tys. takich miejsc. Przy ich likwidacji zebrano prawie 43 tysiące ton odpadów.

Wysypiska, zwłaszcza nielegalne, mają poważny wpływ na środowisko:

zanieczyszczają wody powierzchniowe: na skutek podmywania odpadów wodami opadowymi oraz zachodzenia procesów gnilnych powstają tzw. odcieki. Oddziałują one na wody powierzchniowe, podziemne oraz glebę. Zanieczyszczają je między innymi: metalami ciężkimi, kwasami organicznymi czy węglowodorami.
zanieczyszczają glebę: metale ciężkie, związki siarki i fluoru, pyły, bakterie i grzyby są wszechobecne w promieniu co najmniej 50 metrów nie tylko od samego wysypiska ale też wszelkich dróg, którymi odpady są przewożone. Skażenie gleby często jest nieodwracalne. W prawidłowo przygotowanych wysypiskach odpadów podłoże jest oddzielone nieprzepuszczalną płytą lub warstwą folii, a woda z deszczu spływa kanałami do zbiorników, żeby nie zanieczyszczać gleby.
prowadzą do skażenia roślinności: poprzez glebę, a następnie korzenie toksyczne związki chemiczne trafią do różnych części roślin. Na zanieczyszczenia szczególnie narażone są uprawy sałaty, buraka, kapusty. Te warzywa wyjątkowo szybko absorbują zanieczyszczenia z otoczenia. Warto również wspomnieć, że w otoczeniu wysypisk cały cykl wegetacyjny roślin przebiega niezwykle wolno, a czasami wręcz zanika.
zanieczyszczają powietrze: śmieci składowane na wysypisku emitują biogazy, które ulatniają się do atmosfery, przyczyniając się do powstania efektu cieplarnianego lub wywołują samozapłony śmieci, a nawet pożary lasów. Prawidłowo przygotowane wysypiska posiadają wbudowane systemy odgazowania, które chronią przed samozapłonem, a biogaz może być wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej.

Recykling – 2 metoda

Kolejna metoda utylizacji odpadów to recykling. Jest to proces, w wyniku którego wyrzucane przez nas przedmioty zostają przetworzone w surowiec, z którego mogą powstać nowe produkty. To jedna z metod ochrony środowiska, ponieważ pomaga ograniczyć zużycie zasobów naturalnych (takich jak drewno, wykorzystywane do produkcji papieru, rudy metali potrzebne do wyrobu stali, baterii czy elektroniki, ropa naftowa wykorzystywana do produkcji plastiku) oraz zmniejszyć ilość odpadów trafiających na wysypiska.

Kluczowym elementem recyclingu jest prawidłowa segregacja odpadów. Podział odpadów na odpowiednie grupy przebiega po części automatycznie, a po części ręcznie,

ale ponieważ nawet najbardziej zaawansowane technologie nie zawsze są w stanie wychwycić wszystkie nadające się do recyklingu odpady w ich ogromnej ilości i zmieszaniu, rozdział odpadów leży w rękach pracowników sortowni, którzy dokonują ręcznej segregacji przy specjalnych taśmach sortowniczych.

To właśnie dlatego tak ważne jest, abyśmy w naszych domach prawidłowo segregowali śmieci. Im dokładniejsza segregacja na poziomie gospodarstw domowych, tym łatwiejsze zadanie będą mieli pracownicy sortowni, dzięki czemu wzrośnie poziom odzysku surowców i zmniejszy się ilość odpadów trafiających na wysypiska.

Zatem co powinniśmy robić?

Przede wszystkim starannie selekcjonujmy papier, plastik, metal, szkło i bioodpady i wrzucajmy te frakcje do właściwych pojemników;
Opakowania wielomateriałowe, np. kartony po mleku i sokach, mają w sobie warstwę papierową, aluminiową i plastikową. Choć dominuje w nich karton, pamiętajmy, że wrzucamy je do kosza na metale i tworzywa sztuczne;
Opakowania, które wyrzucamy, nie muszą być przez nas myte, gdyż zostaną umyte w sortowni;
Plastikowe butelki przed wyrzuceniem zawsze odkręcajmy i zgniatajmy. Zajmują wtedy mniej miejsca, więc więcej butelek wejdzie do kontenera. Ponadto nakrętki są wykonane z innego tworzywa i w sortowni są oddzielane od butelki, warto więc zrobić to już w domu;
Często organizowane są zbiórki samych nakrętek, warto więc zbierać je w domu i oddawać do wyznaczonych punktów. Nakrętki przerabiane są na surowiec wtórny w formie plastikowego regranulatu, który następnie jest wykorzystywany do produkcji plastikowych elementów;
W przypadku odpadów biodegradowalnych nie wyrzucajmy ich do kontenera razem z workiem, gdyż jest on wykonany z plastiku i nie ulegnie biodegradacji. Wysypujmy bioodpady z naszych domowych worków bezpośrednio do brązowych worków bądź kontenerów na bioodpady.
Odpady niebezpieczne: zużyte baterie i akumulatory, przeterminowane lekarstwa, zużyte świetlówki, odpady po żrących chemikaliach (np. środkach ochrony roślin), zużyty sprzęt RTV i AGD (tzw. elektroodpady) nie mogą być wyrzucane do śmieci zmieszanych. Można je oddać wyłącznie w specjalnie wyznaczonych punktach w sklepach i aptekach, a także w punktach selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, czyli w tzw. PSZOK-ach, które znajdują się w każdej gminie.

Biorąc pod uwagę ilość generowanych przez ludzi śmieci, recycling jest niezwykle ważny, natomiast nie rozwiązuje on problemu nadmiernej produkcji odpadów. Przede wszystkim powinniśmy dążyć do ograniczenia śmieci, które sami wytwarzamy, czyli powstrzymać się przed kupowaniem przedmiotów, których nie potrzebujemy i wybierać produkty, które generują jak najmniej odpadów.

Mity dotyczące recyklingu

Ponieważ temat recyklingu jest dzisiaj niezwykle popularny, powstaje wokół niego wiele mitów.

# MIT 1: Segregowane odpady i tak wrzucane są do tej samej śmieciarki

Do odbioru posegregowanych odpadów wykorzystywane są dwa typy pojazdów. W nowoczesnych śmieciarkach znajdują się specjalne przegrody, do których trafiają poszczególne frakcje odpadów. Jeżeli w komorze śmieciowej w danym pojeździe takich przegródek nie ma, to znaczy, że jest on przeznaczony do odbioru konkretnego rodzaju śmieci, a pozostałe odpady będą odebrane przez inną śmieciarkę lub w inny dzień.

# MIT 2: Elektroodpady nie są niebezpieczne

Często wydaje nam się, że takie odpady jak telewizor czy stary komputer stanowią po prostu konstrukcję z metalowych komponentów, które same w sobie nie są szkodliwe dla środowiska. Firmy przeprowadzające odbiór elektroodpadów istnieją jednak nie bez powodu – w urządzeniach elektronicznych znajduje się wiele szkodliwych substancji, które nie tylko zanieczyszczają środowisko, ale też stanowią bezpośrednie zagrożenie naszego życia. Wśród nich wymienić można np. ołów, rtęć, nikiel czy brom.

# MIT 3: Segregacja śmieci w naszych domach nie ma znaczenia dla procesu odzysku

W rzeczywistości im wcześniej przebiega segregacja odpadów – najlepiej tuż po zużyciu samego produktu – tym większy odzysk surowców wykorzystanych do ich wytworzenia. To zaś znacznie podnosi procent produktów wytwarzanych na bazie surowców wtórnych.

Kompostowanie i fermentacja – 3 metoda

Kolejna metoda utylizacji odpadów to kompostowanie i fermentacja. Kompostowanie to naturalna metoda utylizacji i zagospodarowania odpadów, polegająca na rozkładzie substancji organicznej – czyli gromadzonych przez nas bioodpadów – przez mikroorganizmy – bakterie tlenowe, nicienie, grzyby.

W wyniku procesu kompostowania z biologicznie aktywnych odpadów pochodzących z gospodarstw domowych, otrzymuje się dwie frakcje: kompost nadający się np. do rekultywacji terenów zielonych: skwerów, parków, rekultywacji dzikich wysypisk oraz balast neutralny chemicznie i biologicznie, pozostawiany na składowisku.

Obecnie jako produkty przyjazne dla środowiska silnie promowane są produkty oznaczone jako biodegradowalne, np. papierowe kubki, sztućce, czy opakowania. Jednak należy pamiętać, że biodegradowalne produkty są korzystne dla środowiska tylko jeśli trafią do właściwego śmietnika.

Biodegradowalność to cecha materiału, która oznacza, że poddaje się on naturalnemu rozkładowi w środowisku naturalnym. Przykłady biodegradowalnych śmieci to produkty wykonane z włókien celulozy, resztki jedzenia, kawałki papieru czy niektóre opakowania na owoce i warzywa dostępne w sklepach. Jeśli trafią one do miejsca, w którym mogą się swobodnie rozkładać, wówczas cząsteczki węgla zawarte w takim materiale zostają uwolnione do atmosfery jako dwutlenek węgla.

Jednak większość naszych śmieci nie kończy w środowisku naturalnym. Odpady, które produkujemy, najczęściej trafiają na wysypisko. Tam cząsteczki węgla rozkładają się w odmienny sposób ze względu na ograniczony dostęp tlenu (na składowiskach śmieci jest ciasno i gorąco).

Te same cząsteczki stają się metanem, a metan jest 25 razy silniejszym gazem cieplarnianym niż dwutlenek węgla.

Dlatego produkty biodegradowalne są neutralne dla środowiska tylko wówczas, gdy trafią do recyklingu (na przykład papier) lub na kompost, czyli do kosza na bioodpady. Dlatego właśnie należy pamiętać o właściwej segregacji.

Spalanie – 4 metoda

Ostatnia metoda utylizacji odpadów to spalanie. Odpady, których nie da się poddać ponownemu przetworzeniu, kompostowaniu, czy fermentacji, mogą trafić na wysypisko, bądź do spalarni. W procesie termicznego przekształcania odpadów, czyli ich spalania, ze śmieci odzyskiwana jest energia – elektryczna i cieplna.

Zaletą spalarni na pewno jest to, że pozwalają one zmniejszyć ilość odpadów trafiających na składowiska, a także odzyskać energię.

Jednak choć funkcjonowanie spalarni jest poddane rygorystycznym przepisom związanym m.in. ze stosowaniem zabezpieczeń i filtrów, nadal w jakimś stopniu dwutlenek węgla jest emitowany do atmosfery w wyniku spalania i tego nie da się uniknąć.

Recykling, kompostowanie i fermentacja to najbardziej neutralne pod kątem wpływu na środowisko metody utylizacji odpadów. Dzięki właściwej segregacji odpadów ograniczamy ich ilość do minimum. Im więcej odpadów zostanie poddana recyklingowi, kompostowaniu i fermentacji, tym mniej trafi na wysypisko i do spalarni.

Musimy natomiast pamiętać, że to, do czego przede wszystkim powinniśmy dążyć, to ograniczanie produkcji śmieci. Im mniej wyrzucamy, tym lepiej, kluczem do uratowania naszej planety od zalewu śmieciami jest ograniczenie nabywania przez nas dóbr. Kupujmy mniej, wybierajmy produkty, które generują najmniej odpadów – to jedyny sposób na uratowanie naszej planety.

***

Spróbuj wykonać!

W ramach zadania domowego zachęcamy uczniów do przygotowania wspólnie z domownikami listy miejsc z okolicy, w których można oddać odpady specjalne, takie jak: