Baza wiedzy

Ambrozja bylicolistna

Ambrozja bylicolistna (Ambrosia artemisiifolia) to jednoroczna roślina z rodziny astrowatych (Asteraceae), która coraz częściej pojawia się w Polsce i w innych krajach Europy. Choć na pierwszy rzut oka przypomina nieco pospolitą bylicę, jej obecność w środowisku stanowi zagrożenie dla zdrowia ludzi (alergie) i różnorodności biologicznej.

Jak wygląda ambrozja?

  • Dorasta zazwyczaj do 1 metra wysokości, choć w sprzyjających warunkach może osiągać nawet 2,5 metra.
  • Ma owłosioną łodygę i charakterystyczne pierzasto podzielone liście o wąskich odcinkach.
  • Kwiaty są drobne, rurkowate, zebrane w niewielkie koszyczki – męskie tworzą kłosy na szczytach pędów, a żeńskie występują pojedynczo w kątach górnych liści.
  • Kwitnienie rozpoczyna się w lipcu i trwa aż do pierwszych przymrozków, czyli często do października.
  • Owocowanie następuje późnym latem.
abrozja bylicolistna

Skąd pochodzi ambrozja bylicolistna?

Naturalny zasięg ambrozji bylicolistnej (Ambrosia artemisiifolia) obejmuje Meksyk, Stany Zjednoczone i Kanadę. Roślina ta została zawleczona do Europy na początku XIX wieku. Jej nasiona trafiły na kontynent prawdopodobnie wraz z materiałem siewnym lub zbożem importowanym z Ameryki Północnej. Sprowadzono ją także do ogrodów botanicznych jako ciekawostka przyrodnicza. Obecnie gatunek występuje w większości krajów europejskich.

Do Polski ambrozja bylicolistna dostała się przypuszczalnie z importowanymi towarami lub wraz z wodami balastowymi statków. Po raz pierwszy odnotowana w 1873 roku w Szczepanowicach na Nizinie Śląskiej. Istnieją jednak przypuszczenia, że mogła pojawić się na ziemiach polskich znacznie wcześniej. Współcześnie występuje głównie w zachodniej i południowo-zachodniej części kraju. Pojedyncze stanowiska rozproszone są także w innych regionach. Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej do niedawna występowała jedynie na północnych częściach, w okolicach Częstochowy.

Gdzie rośnie?

Ambrozja bylicolistna to gatunek o wyjątkowej zdolności przystosowania się do różnych warunków środowiskowych. W dużej mierze tłumaczy to jej sukces inwazyjny w Europie. Dzięki wysokiej plastyczności fenotypowej i szerokiej tolerancji ekologicznej potrafi zasiedlać bardzo zróżnicowane siedliska – od terenów rolniczych po zurbanizowane. Najczęściej spotyka się ją na miedzach, nasypach kolejowych, brzegach rzek, przydrożach, nieużytkach, placach budowy oraz w ogrodach i uprawach. Preferuje gleby o odczynie zbliżonym do obojętnego (pH 6–7), ale może rosnąć także na podłożach kwaśnych. Ambrozja najlepiej rozwija się w siedliskach wilgotnych. Dobrze znosi zarówno czasowe zalewanie, jak i długotrwałą suszę. Jest również odporna na wysokie temperatury oraz umiarkowane zasolenie gleby. Pozwala jej to przetrwać w miejscach o warunkach klimatycznych podobnych do tych, jakie panują w Ameryce Północnej.

ambrozja bylicolistna w okresie kwitnienia

Wpływ rośliny na florę

W wielu krajach uznaje się ją za uciążliwy chwast rolniczy, powodujący znaczne straty w plonach. Ambrozja potrafi błyskawicznie kolonizować nowe tereny, zwłaszcza te przekształcone przez człowieka. W początkowych etapach sukcesji często dominuje nad innymi gatunkami roślin, czasowo ograniczając ich liczebność. Badania potwierdziły również jej allelopatyczne działanie. Ambrozja wydziela związki chemiczne, które hamują wzrost innych roślin, zarówno uprawnych, jak i dziko rosnących. Z tego powodu gatunek wpisano na listę „stu najgroźniejszych gatunków inwazyjnych świata” oraz do wykazu 100 najbardziej inwazyjnych gatunków w Europie.

Wpływ ambrozji bylicolistnej na zdrowie człowieka

Ambrozja bylicolistna stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi, głównie ze względu na swój silnie alergizujący pyłek. To właśnie on jest jednym z głównych źródeł alergii pyłkowych zarówno w naturalnym, jak i wtórnym zasięgu występowania gatunku. Jedna roślina potrafi wytworzyć nawet kilka miliardów ziaren pyłku w ciągu jednego sezonu, podczas gdy już 5–10 ziaren w jednym metrze sześciennym powietrza uznaje się za stężenie szkodliwe dla zdrowia.

Kontakt z pyłkiem ambrozji może prowadzić do silnych reakcji alergicznych, takich jak katar sienny, zapalenie spojówek, nieżyt nosa, astma czy atopowe zapalenie skóry. U osób szczególnie wrażliwych objawy mogą być bardzo nasilone i przewlekłe. Co więcej, zanieczyszczenia powietrza, zwłaszcza te związane z ruchem drogowym, potęgują alergenne działanie pyłku, czyniąc problem jeszcze bardziej dotkliwym w miastach. Skutki zdrowotne inwazji ambrozji przekładają się także na wysokie koszty ekonomiczne. W samych Niemczech wydatki związane z leczeniem alergii spowodowanych jej pyłkiem szacuje się na około 32 miliony euro rocznie, a na Węgrzech – nawet na 110 milionów euro rocznie, z czego zdecydowana większość to obciążenia ponoszone przez system ochrony zdrowia.

Bibliografia:

  • Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 55
  • Tadeusz Tacik, Ambrosia L., Ambrozja, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 223-224.
  • Brandes D., Nitzsche J. 2006. Biology, introduction, dispersal, and distribution of common ragweed (Ambrosia artemisiifolia L.) with special regard to Germany. „Nachrichtenblatt des deutschen Pflanzenschutzdienstes”, 58: 286–291.
  • Tokarska-Guzik B., Bzdęga K., Koszela K., Żabińska I., Krzuś B., Sajan M., Sendek A. Allergenic invasive plant Ambrosia artemisiifolia L. in Poland: threat and selected aspects of biology. „Biodiversity Research and Conservation”, 21: 39–48.
  • https://www.gov.pl/web/gdos/ambrosia-artemisiifolia—ambrozja-bylicolistna [dostęp 6.11.2025]