Czym jest torfowisko? Sposoby ochrony torfowisk

Torfowiska to unikalne ekosystemy łączące cechy środowisk lądowych i wodnych. Żyjące tam organizmy muszą być przystosowane do trudnych warunków, dlatego biocenozy torfowisk znacznie różnią się od innych. Ich charakterystyczną cechą jest zdolność do gromadzenia materii organicznej w postaci torfu. Powstaje on głównie z roślin w warunkach wysokiej wilgotności, niskiej temperatury i niedoboru tlenu. Przez wieki torfowiska były trudno dostępne, co sprzyjało ich naturalnemu rozwojowi. Jednak rozwój cywilizacji doprowadził do ich degradacji i zaniku. Ich znaczenie jest wielowymiarowe. Mimo tego faktu, obecnie należą do najbardziej zagrożonych ekosystemów, dlatego ochrona torfowisk jest tak ważna.

Roślinność charakterystyczna dla torfowisk. Na zdjęciu widoczna jest rosiczka okrągłolistna i torfowce. Rezerwat Pływające wyspy pod Rekowem.

Znaczenie torfowisk

TORFowisko. Sama nazwa wskazuje nam na to, że na tych obszarach występują złoża torfu. Kojarzy się on zazwyczaj z podłożem torfowym, używanym w ogrodnictwie lub uprawie warzyw. Niegdyś często polecany i nagminnie używany. Wydobycie torfu niszczy jednak cenne torfowiska, które są naturalnymi magazynami wody i dwutlenku węgla. Zamiast torfu stosuje się obecnie częściej ekologiczne alternatywy, takie jak kompost, włókno kokosowe czy kora drzewna.

  • Torfowiska to cenne siedliska wielu gatunków roślin i zwierząt – znajdujące się pod ochroną, o szczególnym znaczeniu i znaczeniu priorytetowym. Torfowiska dzielą się na:
  • Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą siedlisko przyrodnicze 7110;
  • Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej lub stymulowanej regeneracji – siedlisko przyrodnicze 7120;
  • Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae) – siedlisko przyrodnicze 7140;
  • Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne – siedlisko przyrodnicze 3160;
  • Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowososnowe bagienne lasy borealne) – siedlisko przyrodnicze 91D0*.
  • Bioróżnorodność – czyli zróżnicowanie form życia na ziemi. Jest kluczowa do zapewnienia równowagi w przyrodzie, dla ekosystemów i dla nas – ludzi. 
  • Torfowiska magazynują dwutlenek węgla – torfowiska gromadzą ogromne ilości materii organicznej, która rozkłada się bardzo wolno w warunkach beztlenowych. Dzięki temu działają jak naturalne „magazyny” CO2, ograniczając jego emisję do atmosfery i pomagając w walce ze zmianą klimatu. W momencie osuszania torfowisk albo wydobyciu torfu zmagazynowany dwutlenek węgla jest uwalniany do atmosfery.
  • Regulują stosunki wodne, magazyn wody – są to ekosystemu samoregulujące. Ważne jest żeby nie zaburzać ich działania, wówczas tracą możliwość samoregulacji.
  • Żywe archiwum przyrody – magazynowane szczątki roślinności przez setki lat są wciąż żywym „pamiętnikiem”. Umożliwiają prowadzenie badań naukowcom i obserwację wciąż zachodzących w ekosystemach zmian.
Torfowisko niskie na Lubelszczyźnie „Bagno Serebryjskie”. Wyjątkowość tego rezerwatu przyrody potwierdza bogactwo rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt. Wśród najrzadszych i najbardziej interesujących gatunków ptaków wyróżniają się gatunki tj: wodniczka, kulik wielki, dubelt, błotniak popielaty, brodziec krwawodzioby, kobuz, podróżniczek, bąk. Wapienne podłoże stwarza dogodne warunki dla rozwoju roślin preferujących zasadowe środowisko. Wśród nich na uwagę zasługują: pełnik europejski, głowienka wielkokwiatowa, storczyk kukawka, zawilec wielkokwiatowy oraz goryczka krzyżowa i wąskolistna. Szczególnie cenne są zwarte skupiska marzycy rudej i kłoci wiechowatej.

Ochrona czynna torfowisk – co to jest?

Jest to podejmowanie, gdy jest to konieczne, celowych działań służących przywróceniu ekosystemom i składnikom przyrody ich naturalnego stanu. Ochrona czynna może również mieć na celu utrzymanie siedlisk przyrodniczych oraz miejsc życia roślin, zwierząt i grzybów w jak najlepszym stanie, możliwie zbliżonym do naturalnego.

Sposoby ochrony czynnej torfowisk

Sposoby ochrony czynnej to przykładowo zablokowanie sztucznych systemów odwadniających czyli rowów melioracyjnych. Alternatywnym rozwiązaniem jest tworzenie na nich zastawek. Często niezbędne jest również stosowanie zabiegów renaturalizacyjnych czyli usuwanie roślinności leśnej i wierzchniej warstwy murszu.

Na torfowiskach przekształconych przez człowieka często pojawiają się również inwazyjne gatunki obce, będące obecnie drugim największym zagrożeniem dla bioróżnorodności, zaraz po zaniku siedlisk. Istotne jest podejmowanie działań zaradczych i usuwanie gatunków niepożądanych.

Siedlisko w czasie wykonywania działań i po ich wykonaniu należy regularnie monitorować, by wiedzieć, czy zmiany zachodzą w pożądanym przez nas kierunku. Możliwe jest również wówczas szybkie reagowanie na ewentualnie pojawiające się dla ekosystemu zagrożenia.

Usuwanie podrostów drzew jako jeden ze sposobów czynnej ochrony torfowisk. Obszar torfowiska Bagno Serebryjskie.

Czym jest ochrona bierna torfowisk?

Ten sposób ochrony polega na tym, że torfowiska zostawia się „w spokoju” – bez ingerencji człowieka – tak, by mogły dalej funkcjonować i odnawiać się w naturalny sposób. Nienaruszone siedliska mogą się samoregulować, rozwijać swoją charakterystyczną roślinność i utrzymywać odpowiedni poziom wody.

Torfowiska objęte taką ochroną są najczęściej chronione prawnie, na przykład jako rezerwaty przyrody, parki narodowe albo obszary Natura 2000. Dzięki temu na tych obszarach nie ma możliwości ingerencji człowieka.

Ochrona bierna nie niesie ze sobą kosztów, a także wyklucza możliwość popełnienia błędów podczas działania. Ważny jest w tym przypadku wspomniany wcześniej monitoring siedliska. W momencie zaniechania działań na obszarze, który wymagał jednak ochrony czynnej niesie za sobą zazwyczaj konsekwencje, niekoniecznie pozytywne.

Sposoby ochrony biernej torfowisk

Zazwyczaj najlepszym sposobem na ochronę torfowisk, które nie zostały wcześniej przekształcone i nie straciły swojego charakteru jest ochrona bierna. Na torfowiskach,  które uległy już przekształceniom przez człowieka, lecz wciąż nie zatraciły swojego charakteru często „wystarczy” zaniechać działań np. odwadniających i regularnie takie siedlisko monitorować.

Dobrze jest, by w przypadku wprowadzenia ochrony biernej na danym obszarze całkowicie wykluczyć z tego miejsca działalność ludzką. Obszary mokradeł są siedliskiem życia nie tylko wielu cennych gatunków roślin, ale również zwierząt. Wiele gatunków fauny toleruje obecność naszego gatunku. Jednak nie jest to takie oczywiste w przypadku ptaków. 

Rzadko istnieje możliwość wykluczenia całego obszaru mokradeł z działalności ludzkiej, chociażby ze względu na turystykę. Ważne jest, aby wykluczyć obecność człowieka chociażby z części takiego siedliska. W miesiącach od kwietnia do czerwca trwa okres lęgowy ptaków. W tym okresie należy unikać perforacji szuwar, czy wysp na jeziorach. Warto w tym okresie pamiętać również o okresie wodzenia piskląt. Oznacza to wyłączenie obszaru tafli wodnej z użytku aż do połowy lipca. 

Nasza działalność niesie za sobą skutki również dla zwierząt zamieszkujących brzegi czy cieki wodne. Turystyka kajakowa ma wpływ na gatunki ptaków zamieszkujących dane rzeki. Wpływa również na ichtiolofaunę tamtejszego obszaru, a więc na gatunki ryb i okres ich tarła. 

Torfowisko z wyznaczoną trasą turystyczną w okolicy jeziora Moszne

Edukacja przyrodnicza i zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat torfowisk

Żeby skutecznie chronić torfowiska, trzeba najpierw wiedzieć, dlaczego są aż tak ważne. Dlatego edukacja ekologiczna i budowanie świadomości społecznej odgrywa tak dużą rolę. Wielu ludzi nie zdaje sobie sprawy, że torfowiska to nie tylko „mokradła”. Są to kluczowe ekosystemy – magazynujące wodę, pochłaniające dwutlenek węgla i dające schronienie rzadkim gatunkom zwierząt. Torfowiska są również miejscem występowania rzadkich i objętych ochroną gatunków roślin.

Ochrona torfowisk w Polsce razem z fundacją

Uruchamiając program Torf’em All chcemy się aktywnie włączyć w ochronę oraz przywracanie torfowisk. Nasze działania mają na celu przywrócenie naturalnego reżimu wodnego na torfowiskach.

Jeśli chcesz się włączyć w akcję – skontaktuj się z nami!

502 295 489